SCHULDENVRIJ
Op weg naar financiële redzaamheid
Belang van een menswaardig inkomen
Vaak komen financiële problemen niet alleen. Wanneer individuen of gezinnen gedurende lange tijd moeten rondkomen met een te laag inkomen, worden processen in gang gezet die leiden tot sociale uitsluiting. Sociale uitsluiting is een complex gegeven waarachter maatschappelijke en individuele processen en mechanismen schuilgaan. Deze leiden uiteindelijk naar breuklijnen op meerdere domeinen van het individuele en sociale leven, een inkrimping van de leefwereld, een slechtere gezondheid en ernstige materiële problemen.
Wie geldzorgen heeft, twijfelt vaak aan zichzelf en heeft het gevoel niet vooruit te geraken. Een langdurig tekort aan geld leidt tot schaarste en andere (psychologische) gevolgen zoals gebrek aan zelfcontrole, stress, slechte gezondheid en schaamte. Dit bevordert gewoontegedrag, wat op zijn beurt ten koste gaat van doelgericht en toekomstgericht gedrag. Op eigen houtje ontsnappen uit armoede is dan nagenoeg onmogelijk. De relatie tussen geld en gedrag komt nader aan bod onder Gedrag Verklaard in het tabblad Gedrag.
Schaarste
Schaarste aan geld zet, net als schaarste aan tijd of slaap, bij ieder van ons neurologische processen in gang die leiden tot nog meer schaarste. In tijden van schaarste focust het menselijk brein zich automatisch op het ervaren gebrek. Dat leidt ertoe dat ons denkvermogen verkleint en we minder toekomstgericht denken. Op die manier zorgt schaarste ervoor dat we onverstandige beslissingen nemen waarbij we de gevolgen op lange termijn uit het oog verliezen. Dat verklaart waarom gezinnen bijvoorbeeld winkelen op krediet, niet (tijdig) naar de tandarts gaan of een grotere lening afsluiten om meerdere kleine leningen te bundelen.
Stress
Leven in armoede veroorzaakt stress. Stress zet bepaalde processen in ons lichaam aan het werk die, wanneer ze zich langdurig voordoen, verschillende gebieden in onze hersenen aantasten. Daardoor wordt het niet alleen moeilijker om zelfcontrole te behouden, maar gaat ook het geheugen haperen en kunnen gevoelens van angst en agressie worden versterkt. Dit verklaart waarom gezinnen een nieuwe smartphone of tv kopen, waarom ze afspraken niet nakomen of waarom ze heftig reageren op een negatieve beslissing.
Gezondheid
Armoede heeft ook een negatieve invloed op de mentale en fysieke gezondheid van personen. Wie in armoede leeft, verkeert vaker in slechtere gezondheid, heeft minder te verwachten gezonde levensjaren voor zich en sterft vroeger. Bovendien tasten financiële problemen ook op een ernstige manier het zelfbeeld en zelfvertrouwen aan: een grote schuldenlast verhoogt de kans op depressie, angststoornissen en obsessioneel dwangmatig handelen. Wie in armoede leeft, ervaart bovendien vaker gevoelens van wanhoop, fatalisme, een gebrek aan controle over hun levensomstandigheden, is meer gericht op het heden en is vaker ontevreden met zijn leven.
Schaamte
Een laatste psychologisch gevolg waaraan personen die in armoede leven vaak het hoofd moeten bieden, is schaamte. Onderzoek naar emoties toonde aan dat schaamte verbonden is aan een specifieke gebeurtenis (een bedreiging van iemands zelfbeeld) en leidt tot typische handelingen, met name pogingen om het zelfbeeld te herstellen of, als dat niet lukt, de terugtrekking uit het sociale leven. Nederlands onderzoek stelt echter dat schaamte ten gevolge van financiële problemen meestal leidt tot sociaal isolement omdat deze personen niet in staat zijn aankopen te doen die hun zelfbeeld verhogen.
Een tekort aan geld zet bijgevolg een vicieuze armoedecirkel in gang die slechts heel moeilijk kan worden doorbroken. Inzetten op een menswaardig inkomen is dan een eerste stap om die cirkel te stoppen en individuen opnieuw doelgericht, gecontroleerd gedrag te laten vertonen.